شهر اردکان مرکز شهرستان سپیدان در استان فارس

شهر اردکان مرکز شهرستان سپیدان در استان فارس است که با مساحتی حدود ۳۷۵ هکتار در هفتاد کیلومتری شمال‌غرب شهر شیراز و در مسیر شیراز به یاسوج واقع شده است. این شهر که با ارتفاع ۲۲۰۰ تا ۲۳۰۰ متری از سطح دریا در دره‌ای میان کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده، به دلیل دریافت بارش سالانه زیاد، در زمستان پربرف و در تابستان پرآب است. بنابراین در زمستان به خاطر ورزش‌های زمستانی و در تابستان به دلیل وجود آبشارها و رودخانه‌های مفرح مورد توجه اهالی جنوب کشور به خصوص مردم شیراز قرار می‌گیرد.

پیشینه

شهر اردکان قدمتی به گستردگی تاریخ دارد. به دلیل نزدیکی به تخت جمشید و زمین های سرسبز و چمنزارهای وسیع و به احتمال زیاد محل چرا و پرورش اسب سپاهیان هخامنشی و لشکر جاوید بوده است. در الواح گلی تخت جمشید نیز از شهری بنام Parnuttis و یا Parnaamattsh در نزدیکی اردکان فعلی نام برده شده است. همچنین به استناد همین اسناد، یکی از راه‌های دسترسی میان تخت جمشید به شوش مسیر تخت جمشید- ملیان- خلار- دالین- اردکان- کمهر و کاکان به شوش بوده است. شهر اردکان مرکز شهرستان سپیدان از شهرهای قدیم و کهن استان می باشد و آخرین منزل و توقفگاه اسکندر مقدونی در حمله به تخت جمشید بوده است.

در تاریخ عالم آرای عباسی آمده است که اردکان در زمان شاه طهماسب صفوی وجود داشته است و شهری آباد بوده است. در کتاب ریاض الصیاحه حاج زین العابدین شیروانی اظهار شده که اردکان شهری کوچک و هوایش بسیار سرد و دارای آب نیکویی است. آثاری از تمدن 350  سال پیش از میلاد در جنوب غربی سپیدان دیده شده است.

وجود بقعه سلطان نور الدین علوی غازی و امامزادگان دیگر با قدمت بیش از 900 سال در این شهر دلیلی بر اوج تمدن و رونق اردکان است. این شهر در قدیم دارای رونق و بازار و اقتصاد پویایی بوده است و از ساختمان ها و عمارات با شکوه و زیبایی برخوردار بوده است. در گذشته اردکان هم‌پای شهرهای کهن ایران دارای مساجد زیادی بوده که مشهورترین آن مسجد جامع که ستون های زمان صفوی آن تخریب گردید و دوباره ساخته شد، مسجد النبی( محله بال)، مسجد سید و صاحب الزمان ( محله ملا)، مسجد حجت (کلوالی)، مسجد ولی‌عصر، مسجد الزهرا،، مسجد سر منبری، مسجد ابوالفضل ( کوی اسحاق) و مساجد فراوان دیگری که هم اکنون موجود بوده و تعدادی از آن ها نیز تخریب گردیده اند. حمام های اردکان و نشانه های آن ها هنوز باقی است. حمام های تخریب شده شهید قنوتی و حمام کوی اسحاق، حمام محله بال که در حال حاضر در حال تبدیل به موزه شدن است و حمام شهرداری که هنوز مشغول به کار می باشد، نشانی از رونق منطقه بوده ودر گذر زمان به سبب زلزله و سایر بلایای طبیعی از شکوه و رونق آن ها کاسته شده است.

اردکان به سبب رونق اقتصادی و بازار آن که مرکز داد و ستد عشایر و روستاهای پیرامون آن و حتی منطق کامفیروز ، یاسوج و بویراحمد، منطقه ممسنی و نورآباد و... است، به عنوان مرکزیت آن منطقه محسوب میگردیده. به طوری که به هند کوچک شهرت داشته است. صنایع نمد مالی، چارق و ملکی دوزی، گلیم و قالی و صنایع چوب و نخ ریسی در اردکان رایج بوده و تا دو دهه گذشته نیز آثار فراوانی از آن دیده می شد. در اعصار گذشته مردان ادیب و فرهیخته و دانشمندان بسیاری در این شهر می‌زیسته‌اند که پس از سالیانی ترک دیار نموده‌اند و پی کسب علم و معرفت به سایر بلاد هجرت می‌نمودند و در جاهای دیگر ایران وفات یافته‌اند. تاریخچه دقیق این شهر در فارسنامه ناصری موجود است.

زبان (گویش اردکانی)

زبان و گویش در شهرستان سپیدان عمدتاً گویش اردکانی و زبان پهلوی است. شهر اردکان و تعدادی از روستاهای قدیمی این شهرستان دارای لهجه کهنی از زبان فارسی "گویش اردکانی"هستند که این لهجه در بخش گسترده‌ای از فارس در زمان ساسانیان رایج بوده است. مردم این شهر بعضاً گویش خاص و منحصر به فردی دارند که مشابه آن در کشور به سختی یافت می‌شود و برگرفته از فارسی پهلوی است. از نکات بسیار جالب این است که این گویش تنها در شهر اردکان مرکز این شهرستان وجود دارد و با فاصله‌ای اندکی از این شهر، زبان لری می‌شود. سایر روستاهایی که در منطقه سپیدان به گویش اردکانی صحبت می‌کنند، عبارتند از: بهرغان، ابنو، دالین، خلار، خوشمکان، و.... علاوه بر منطقه سپیدان، مکان‌های دیگری نیز وجود دارند که به این گویش و زبان صحبت می‌کنند، نظیر: روستای دشتک در کامفیروز، روستای گاوکشک و پاپون در کازرون و بهبهان. پراکندگی این زبان در مناطقی از فارس شاید نشان دهنده این باشد که زمانی زبان رایج در منطقه بوده است. مردمانی در مناطق دیل و آرو از توابع شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد زندگی می کنند که زبانی بسیار شبیه به زبان اردکانی دارند.

آب و هوا

ایستگاه هواشناسی شهر اردکان در سال ۱۳۸۳ تاسیس شد و از آن زمان تا کنون وضعیت آب و هوایی این شهر به صورت خودکار ثبت می‌شود. میانگین بارندگی سالانه این شهر در بلندمدت بیش‌تر از ۶۷۸ میلی‌متر است که به طور غیر رسمی حدود ۸۰۰ میلی‌متر عنوان می‌شود. گفتنی است ایران و به خصوص منطقه زاگرس در سال‌های ۱۳۸۶ تا 1393 دستخوش خشکسالی‌های شدید بود..

یکی از ویژگی‌های آب و هوایی شهر اردکان بارش‌های بسیار شدیدی است که در فصول بارش در مدت زمان کوتاه رخ می‌دهد و در زمستان به صورت برف بسیار سنگین به وقوع می‌پیوندد. برای مثال می‌توان به بارش ۲۰۰ میلیمتری بهمن ۱۳۹۰ اشاره کرد که در ۱۱ و ۱۲ بهمن ماه ظرف مدت ۳۶ ساعت انجام شد. و در مرکز شهر ۸۰ سانتی‌متر و در مناطق کوهستانی ۱۵۰ سانتی‌متر برف به زمین نشست و موجب قطع شبکه برق و بسته شدن بسیاری از راه‌های روستایی شهرستان شد.  هم چنین در جریان طوفان برفی بهمن ۱۳۵۰ به گفته روزنامه اطلاعات شهر اردکان و روستاهای اطراف آن (از جمله دهستان کمهر) از جمله مناطقی بودند که بیشترین تأثیر را بر اثر بوران متحمل شدند و هزاران نفر از اهالی منطقه در زیر حجم عظیم برف مدفون شدند.

دیدنی‌ها

شهر اردکان، چه در تابستان و چه در زمستان، دارای جاذبه‌های فراوان توریستی و گردشگری است. در تابستان با آب‌وهوای خنک و باغ‌ها و رود و چشمه‌های فراوان، و در زمستان با سپیدی زیبای برف و پیست اسکی، پذیرای گردشگران است. ازجمله مناطق گردشگری که در اطراف این شهر قرار گرفته‌اند، می‌توان به موارد زیر اشارع کرد:

کوه رنج: کوه رُنج یکی از کوه‌های بلند استان فارس است که در شهرستان سپیدان در ۹۰ کیلومتری شمال غرب شیراز واقع شده. فاصله این کوه تا شهر اردکان مرکز شهرستان سپیدان، ۱۳ کیلومتر است. این قله زیبا در جاده شیراز- اردکان از فاصله دور نمایان است. طول این کوه حدود ۷ کیلومتر است. کوه رُنج در حقیقت از دو قله تشکیل شده که بوسیله یک یال این دو قله بهم متصل شده‌اند. قله سمت جنوبی که همان قله اصلی است و رُنج سعلکی نامیده می‌شود که به ارتفاع ۳۷۰۸ متر می‌باشد. قله سمت شمال، رُنج گمبیل نامیده می‌شود. قله رُنج با ارتفاع ۳۷۰۸ متر، دومین قله بلند شهرستان سپیدان و سومین قله بلند استان فارس می‌باشد.^[۱

نمای قله رنج از جاده شیراز- اردکان در اوایل بهار

نمای قله رنج از پرواز تهران- شیراز در اوایل بهار

کوه برم فیروز نام یکی از کوه‌های استان فارس است که در شهرستان سپیدان و در ۹۰ کیلومتری شمال غرب شیراز واقع شده است. این کوه به خاطر دریاچه‌ای که با همین نام در دامنه‌های آن واقع شده همه ساله به خصوص در اواخر بهار مورد توجه گردش گران قرار می‌گیرد.

این کوه در فاصله ۱۴ کیلومتری شمال اردکان مرکز شهرستان سپیدان و در ۵۰ کیلومتری جنوب شرق کوه دنا قرار دارد. بلندترین نقطه آن که قله ریزبلند نام دارد ۳۷۲۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بنابراین دومین قله مرتفع استان فارس و اولین قله مرتفع شهرستان سپیدان محسوب می‌شود.

در واقع در کنار این دریاچه دو کوه بلند قرار دارد که نام کوه بلندتر، کوه ریز بلند (riz boland) است به ارتفاع ۳۷۲۰ متر که نزد کوهنوردان به قله برم فیروز مشهور شده و دقیقا در شمال دریاچه قرار گرفته. کوه دیگر کوه قلاگرد (ghalagerd) است با ارتفاع حدود ۳۶۵۰ متر که به صورت یک کوه جدا قرار گرفته و کمی از دریاچه فاصله دارد.

کوه برم فیروز به دلیل بارش قابل توجه سالانه (حدود ۱۰۰۰ میلی‌متر) که اغلب به صورت برف دریافت می‌کند، منبع طبیعی آب تعدادی از چشمه‌های شهرستان سپیدان است. برای مثال می‌توان به چشمه پرآب و معروف شش پیر اشاره کرد که مطالعات دانشگاه شیراز نشان می‌دهد یکی از منابع اصلی این چشمه کوه برم فیروز است.

شکل گیری دریاچه برم فیروز در اواخر فروردین

دریاچه‌ای کوچک در جنوب غرب قله برم فیروز و در ارتفاع ۳۳۵۰ متری از سطح دریا وجود دارد که معمولا تا فروردین‌ماه پوشیده از برف است و در اردیبهشت دریاچه در اثر آب شدن برف شکل می‌گیرد. در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه اطراف دریاچه سراسر چمنزار و پوشیده از گل‌های وحشی می‌شود اما هم چنان در قسمت غربی دریاچه برف باقیمانده از زمستان وجود دارد و همه این‌ها در کنار هم زیبایی خاصی به دریاچه می‌بخشد. بنابراین از اواخر اردیبهشت تا اوایل تیر این دریاچه مورد توجه گردش گران قرار می‌گیرد. کوه برم فیروز اسم خود را در واقع از همین دریاچه گرفته است چرا که در زبان محلی منطقه فارس به برکه‌ها و دریاچه‌های کوچک کلمه "برم" اطلاق می‌شود و از آن جا که این دریاچه در زبان محلی "برم فیروز" نام دارد این کوه نیز به همین اسم شناخته می‌شود.

پیست اسکی اردکان: ین پیست اسکی در ۹ کیلومتری پیست اسکی پولادکف و ۸۰ کیلومتری شمال شهر شیراز، ۵ کیلومتری اردکان فارس واقع شده است. حداکثر ارتفاع این پیست از سطح دریا ۲۶۵۵ متر می‌باشد.

آبشار مارگون نام آبشاری است که در دره‌های غرب شهرستان سپیدان قرار گرفته است. ارتفاع این آبشار به ۷۰ متر و عرض آن به ۱۰۰ متر می‌رسد. این آبشار در۴۸ کیلومتری شهر اردکان (فارس) و در روستای مارگون استان فارس واقع شده است. آبشار مارگون یکی از بزرگ‌ترین و با شکوه‌ترین آبشارهای ایران است که از نظر زیبائی، بزرگی و حجم آب خروجی با آبشار شوی خوزستان رقابت می‌کند. این آبشار در استان فارس و در کنار روستای مارگون قرار دارد. این روستا از توابع دهستان کمهر (Komehr) از شهرستان سپیدان (به مرکزیت اردکان) است. اردکان و مناطق اطراف آن به دلیل کوهستانی بودن و داشتن ارتفاعی بالای ۲۲۰۰ متر آب و هوائی سرد دارد و به گفته شاهدان عینی در مواقعی از زمستان در این آبشار قندیل هائی از یخ تشکیل می‌شود.

در منطقه باغهای سیب زرد و قرمز فراوان دیده می‌شود. در بین درختان جنگلی آنجا هم زالزالک و نوعی زرشک دیده می‌شود.

ساکنان منطقه را لرها و کوچندگان قشقائی که بعضی از آنها ساکن شده‌اند، تشکیل می‌دهند. یکی از رسوم زیبای روستای مارگون این است که در هنگام جشن ازدواج، عروس و داماد و شرکت کنندگان در جشن با لباسهای زیبای محلی ساعتی را در کنار آبشار به شادمانی می گذرانند.

برای دیدن این آبشار از شهرهای اردکان (فارس) و یاسوج می‌شود به آنجا رفت که از یاسوج دو راه و از شیراز یک راه وجود داردو همه آسفالته هستند:

شیراز - سپیدان - مارگون به طول ۱۳۰ کیلومتر.

یاسوج - سپیدان - مارگون به طول ۱۲۵ کیلومتر.

یاسوج - کاکان - مارگون به طول ۶۵ کیلومتر.

راه ماشین رو تا جائی که حدود ۸۰۰ متری آبشار است. ادامه دارد و بقیه راه را باید پیاده رفت که این راه سنگفرش و در نزدیکی آبشار دارای پله‌های سیمانی است. در محوطه ورودی آبشار پارکینگی ساخته شده که عکس آن را در گزارش می‌توانید ببینید. در اطراف پارکینگ سرویس بهداشتی و محوطه‌های مسطحی ساخته شده که برای اقامت و برپا کردن چادر مناسب است. در اطراف پارکینگ و در طول راه رسیدن به آبشار سطل زباله نصب شده ولی متأسفانه بعضی از گردشگران زباله‌های بسیاری را در محیط پراکنده‌اند.

تنگ تیزاب منطقه‌ای تفریحی و گردشگری در استان فارس است. تنگ تیزاب در ۲۸ کیلومتری غرب شهر اردکان (فارس) ( مرکز شهرستان سپیدان) قرار دارد در این تنگ رودخانه‌ای جاریست که آب آن از کوه‌های سپیدان سرچشمه می‌گیرد. در این مکان زیبا کمپ‌های برای استراحت گردشگران در نظر گرفته شده‌است

و از دیگر مناطق دیدنی شهرستان سپیدان می توان آبشار چیکان، آبشار مورزیان، تنگه‌ها: تنگ تیزاب، تنگ آبسرد، تنگ بغدیون، چله‌گاه ، پیست‌های اسکی: پیست اسکی پولادکف، پیست اسکی تربیت‌بدنی، امامزاده‌ها: سید نورالدین علی غازی علوی در محله مُلا، امامزاده سید فخرالدین در محله مُلا، امامزاده سید میراحمد در محله پس‌آس و نقاط دیدنی از جنگل‌های نیمه‌انبوه، باغات شهر اردکان: باغ‌های رویِ بال و یکی دیگر از جاذبه‌های اردکان، «زیرده» است که در جنوب‌غربی این شهر قرار دارد. درختان سربه‌فلک‌کشیده‌اش در فواصل مختلف، زیبایی‌اش را دوچندان کرده‌است.

وضعیت سرمایه گذاری

آب وهوای خنک منطقه در تابستان و کوههای پوشیده از برف در زمستان و جاذبه گردشگری طبیعی منطقه و وجود پیست سوار کاری و پیست اسکی و مناطقی همچون تنگ تیزاب و ابشار مارگون و چله گاه رونق خاصی به صنعت گردشگری داده است و بی تاثیر بر (ویلا سازی) سرمایه گذاری در منطقه نبودهاردکان مکان مناسبی برای سرمایه گذاری است وهمچون نگینی در استان فارس میدرخشد. انچه که حائز اهمیت است بستر مناسب اردکان فارس برای سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی است . برخورداری شهرستان ازهر گونه امکانات مورد نیاز جهت سرمایه گذاری ودر دست رس بودن انها و همچنین نزدیکی شهرستان به شیراز و بنادر جنوب جهت صادرات و واردات یک از امتیازات شهرستان محسوب میشود و دومین مزیت شهرستان وجود نیروی جوان و کاری که بالاترین سرمایه شهرستان هستند. یکی دیگر از امتیازات این منطقه پراکندگی جمعیت روستائیان در مسیر اردکان تا شیراز است که نشان دهنده وجود امنیت لازم و کافی برای هر گونه سرمایه گذاری در بخش مسکن و بخش اقتصادی و غیر و ..است.  کوههای سرسبز این دیار زیبا محل مناسبی رابرای چراگاه دام بوجود اورده است که همه ساله عشایرهای زیادی را به این مکان میکشاند وفور اب و علوفه تازه دامداری را در منطقه رونق بخشیده است و همیشه در این شهرستان ماست و کشک و دوغ و گوشت تازه یافت می شود. این شهرستان در تهیه و توزیع گوشت به خارج استان نیز موفق بوده است. دشت همایجان و دالین و بیضا از توابع شهرستان سپیدان منطقه بزرگی است که درخت کاری و کشاورزی خوبی بصورت دیم و ابی دارد درختان گردو و هلو و سیب و گیلاس بیشترین محصولات منطقه را در بر میگیرد کاشت گندم و جو و برنج کاری نیز در بیضا و دالین رواج دارد و از طرفی نیز اردکان فارس در دامنه کوه زاگرس واقعه شده و بدلیل رودخانه ها و چشمه های ان ونزدیکی ان به شیراز محل مناسبی برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف واز جمله کارخانه کبریت سپیدان و کارخانجات اب معدنی تبدیل شده است.