استان کهگیلویه و بویراحمد
همچنین، ریاست مردم کهکیلویه در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهده فردی به نام روزبه بود که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز میخواندند. با این تفاسیر، حداقل تا سال 346 ه.ق خاندان گیلویه بر نواحی کهکیلویه حکومت میکردند. اما از قرن سوم هجری به بعد است که محدوده وسیعی از مملکت ایران، شامل استانهای لرستان، ایلام، چهار محال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و بخشهایی از استان فارس و خوزستان، تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد و در سال 300 هجری در اختیار دو برادر به نامهای بدر و منصور قرار گرفت.
منطقهای که استان چهار محال و بختیاری و استان کهکیلویه و بویراحمد کنونی را در بر میگرفت در اختیار برادر بزرگتر یعنی بدر قرار گرفت و به همین جهت در قرون بعدی به نام منطقه «لر بزرگ» معروف شد.
اما، در قرن ششم هجری که اتابکان لر بر منطقه لر بزرگ حاکم شدند، مملکت فارس نیز به پنج کوره تقسیم شده بود. قسمت عمده این سرزمین که امروزه استان کهکیلویه و بویراحمد را تشکیل میدهد در این مقطع تاریخی جزو «شاپور خوره» محسوب میشد و تقریبا به استثنای بخشی از منطقه بهمئی گرمسیر، بقیه مناطق استان جزو کوره مذکور به حساب میآمدند. از این رو، پیش از تاسیس سلسله صفویه، منطقهای بهعنوان ارجان شناخته میشد و به دو منطقه پشتکوه (کهکیلویه) و زیر کوه تقسیم میشد. از تقسیمات کشوری در اوایل دوران صفوی یعنی دوران شاه اسماعیل اطلاع زیادی در دست نیست، بنابراین، از وضعیت سیاسی منطقه کهکیلویه هم در این مقطع آگاهی چندانی نداریم، اما میدانیم که از دوران شاه طهماسب اول (984-930) مملکت به 13 ایالت مهم تقسیم و ایالت ارجان که قبلا ضمیمه فارس بود، مجزا شد و بهعنوان ایالت کهکیلویه رسما به صورت حاکمنشینی مستقل در آمد و یکی از ایالتهای مهم کشور را تشکیل داد. به همین مناسبت بخشی از ایل افشار که یکی از ایلات تشکیل دهنده قزلباش بود به ایالت کهکیلویه منتقل شد و سران این ایل تا 1005ه.ق زمام امور کهکیلویه را در دست گرفتند و بر آن حکومت کردند.
به هر حال کهکیلویه در دوره صفویان ایالتی مستقل و داری قدرت بود. ایلهای مهمی که امروز در استان کهکیلویه و بویراحمد وجود دارند شامل بویر احمد، بابویی، چرام، طیبی، بهمئی، دشمن زیاری و...است. از سرگذشت و تحولات تاریخی این ایلات در دورههای پیشین، اطلاعات مستند و مدونی دردست نیست. بنابراین تاریخ روشن و مستند این ایلات تقریبا از اواسط دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه شروع میشود و ترکیب ایلی منطقه کهکیلویه در دوره قاجاریه تا حدود زیادی تا به امروز ثابت مانده است. تنها استثنا در این موضوع، گسترش ایل بویر احمد است.
بر این اساس، در دوره قاجاریه، جغرافیای تاریخی کهکیلویه تغییری نکرد و مرزهای جغرافیایی آن تقریبا با دوره زندیه تفاوتی نداشت. تغییری که در این دوره به چشم میخورد در زمینه نامگذاری مناطق است. تا قبل از دوره قاجاریه، استان کنونی کهکیلویه و بویراحمد که منطقه بهبهان هم جزو آن به شمار میرفت، به دو قسمت پشت کوه و زیر کوه تقسیم میشد. منطقه زیر کوه شامل ناحیه بهبهان و ناحیه لیراو بود و منطقه پشت کوه شامل سه ناحیه تل خسروی، رون و بلاد شاپور میشد. اما از اواخر دوره قاجاریه به تدریج به نام ایلات ساکن در آنها شناخته شدند و منطقه پشت کوه به نواحی متعددی چون چرام، طیبی، نویی، دشمن زیاری و بویراحمد تقسیم و مشهور شد.
در تاريخ فارسنامه ناصرى كه توسط ابن بلخى تأليف شده مناطق زيدون، دو دانگه، قالند، منصوريه بهبهان، ليراوى، دشتستان بوشهر، جانكى بختيارى و دشمن زيارى ممسنى از منضمات قبلى كهگيلويه دانسته است و در دوره معاصر از نظر تقسيمات كشورى كهگيلويه شهرستانى تابع فارس و مركز آن تل خسرو بوده است.
پس از آنكه تل خسرو توسط تفنگداران بويراحمدى در سال 1322 ه .ش غارت و به ويرانى گرائيد اولين سنگ بناى ياسوج به زمين زده شد و استان كهگيلويه و بويراحمد از فارس جدا و به خوزستان منضم گرديد، در سال 1258 هجری قمری ، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور ، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده اند ( بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند ) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند . از سال 1324 هـ . ش به جهات سیاسی ، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه استان فارس گردید . در دهه 1330 در قلمرو ایل بابویی شهر دوگنبدان شکل گرفت . در پانزدهم آبان ماه 1338 ، کهگیلویه نیز از بهبهان جدا گردید و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت اما هچنان جزء استان خوزستان بود . و سرانجام در 22 تیرماه 1342 هـ . ش طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی وقت ، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد ( 1 – بویراحمد 2 – طیبی 3 – بهمئی 4 – چرام 5 – دشمن زیاری 6 – بابویی ) که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال 1344 هـ . ش به واسطه قلمرو ایل بویراحمد و ملاحظات سیاسی شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال 1355 هـ . ش با همان محدوده به استان تغییر یافت . در تاریخ 9/12/79 اسفند ماه سال 1379 بخشی از شهرستان بویراحمد با عنوان شهرستان دنا به مرکزیت شهر سی سخت مجزا و به شهرستان مستقل تبدیل شد و در تاریخ 9/10/83 دی ماه سال 1383 نیز قسمتی از شهرستان کهگیلویه به مرکزیت لیکک از این شهرستان جدا و تحت عنوان شهرستان بهمئی نام گرفت خلاصه آنکه تشکیلات سیاسی عشایر کهگیلویه و بویراحمد از سال 1330 هـ . ش به بعد به تدریج دچار دگرگونی گردید . این روند از سال 1341 که اصلاحات اراضی اجرا شد ، شتاب بیشتری گرفت تا قبل از آن همه ایلات مذکور به صورت مال ، اولاد ، طایفه و ایل سازمان یافته بودند .